3 loại sáo làm nên bản sắc văn hóa tốt đẹp của người Ve

Ông Zơ Râm Ngăm đang thổi sáo Tuốc léc.

Bày tỏ nỗi lòng, gửi trao tâm tư, khát vọng, niềm tin yêu cuộc sống

Đã có rất nhiều thần thoại Ve chung quanh nguồn gốc của 3 loại sáo này, nhưng được lưu truyền và biết đến nhiều nhất là chuyện dưới đây.

Ngày xưa, ở tận đồi núi cao xa xôi của làng Bút Zriêng Dac Bloong có 4 người trong một gia đình Ve nghèo gồm cha mẹ cùng hai người con trai là Choong Unh và Choong Brol. Vì nghèo khó nên họ thường bị những người nhà giàu trong làng hắt hủi, xua đuổi. Đã vậy, họ còn vô cùng bất hạnh khi cha bị bệnh mất sớm, để lại ba mẹ con bơ vơ, không nơi nương tựa. Những người nhà giàu đầy quyền lực không cho họ than khóc bày tỏ sự tiếc thương cha mà cho rằng họ gây ồn ào, bắt phạt và không cho khóc.

Thương nhớ cha, hai anh em liền nghĩ cách thổi vào một đoạn ống nứa nhỏ bằng ngón tay. Từ đó, mỗi lần nhớ cha, họ lại lấy ống nứa ra thổi. Cây sáo Pà bam của người Ve ra đời từ đó.

Bất hạnh lại ập đến, không lâu sau, người mẹ cũng vội vã ra đi. Hai anh em không còn chỗ dựa nào khác. Quá đau buồn, họ gào khóc nhưng những người nhà giàu phạt nặng họ vì tội khóc lóc thảm thiết gây ồn ào trong làng. Không thể khóc thành tiếng, họ lại nghĩ ra cách lấy một ống nứa dài, một đầu để trống, còn một đầu đục lỗ xuyên qua mấu để thổi lên thành tiếng khóc nhớ mẹ. Gần đầu để trống đục 3 lỗ nhỏ, khi thổi dùng tay đóng/mở tạo những âm thanh đa dạng. Đó chính là sáo Đinh buôn của người Ve ngày nay.

Các nghệ nhân Ve cho biết, cả ba loại sáo này nhìn bề ngoài khá đơn giản, nhưng việc chế tạo không dễ dàng. Muốn những loại sáo này khi thổi cho âm thanh hay thì công đoạn vào rừng tìm và chặt cây nứa rất quan trọng, tỉ mẩn, mất rất nhiều thời gian mà không phải đàn ông dân tộc Ve nào cũng làm được.

Món ăn tinh thần không thể thiếu

Thanh niên người Ve huyện Nam Giang (tỉnh Quảng Nam) với sáo Tuốt léc.

Theo sự tích dân gian của người Ve huyện Nam Giang, mỗi lần âm thanh của Pà bam cất lên thoảng nghe tựa păm pồ pà pa... buồn não nề, như rên rỉ, hòa vào vô vàn âm thanh phong phú nơi núi rừng. Theo người Ve, Pà bam nghĩa là “tiếng khóc ngắn” khi cha mất. Còn tiếng Đinh buôn nghe còn não nề hơn, lúc trầm lúc bổng, nghe lẻ loi, cô độc. Cũng theo người Ve, Đinh buôn nghĩa là “tiếng khóc dài” khi mẹ mất.

Pà bam và Đinh buôn như tiếng than trách, rên rỉ “Cha cũng mất mà mẹ cũng mất, bỏ hai đứa con ở lại bơ vơ” - một câu hát trong làn điệu dân ca Ve tưởng nhớ về cha và mẹ giữa núi rừng bao la xanh thẳm, thấm vào từng gốc cây ngọn cỏ, lạnh lùng và cô độc.

Với người Ve, dù ý nghĩa ban đầu của Pà bam và Đinh buôn là bày tỏ lòng xót thương trước nỗi buồn và muốn nó bay theo gió nhưng về sau bà con nơi đây chủ yếu thổi hai loại sáo này trong các dịp lễ, Tết, ăn mừng được mùa, mừng nhà mới, tham dự những hoạt động văn hóa - văn nghệ do địa phương tổ chức.

Trong tình yêu, người con trai Ve thường tỏ lòng mình với bạn gái bằng tiếng sáo Tuốt léc, đây là lời tỏ tình da diết của chàng trai khiến cô gái Ve đứng ngồi không yên. Ngược lại, người con gái Ve tỏ tình bằng tiếng hát trong trẻo, rạo rực, tự tin. Cây sáo Tuốt léc của chàng trai cùng tiếng hát tình yêu của thiếu nữ Ve là chứng nhân cho bao câu chuyện tình yêu lãng mạn, đẹp đẽ, là nhịp cầu để họ nên duyên vợ chồng.

Dù rất nhiều thế hệ trôi, nhưng 3 loại nhạc cụ trên vẫn được bà con gìn giữ, lưu truyền qua nhiều thế hệ, trở thành món ăn tinh thần, là điểm sáng nổi bật thể hiện cội nguồn, vẻ đẹp trong đời sống văn hóa làm nên bản sắc văn hóa tốt đẹp của người Ve.

Thu Dung (t/h)